Open standaardisatie is onmisbaar om onderling gegevens uit te wisselen. Maar er komen steeds meer standaarden bij en ze volgen elkaar sneller op. Wie heeft welke rol hierin? Hoe zetten we de transitie in naar nieuwe standaarden? Centric ziet het als haar opdracht om gemeenten mee te nemen in die transitie. ‘We hebben elkaar nodig.’
Open standaarden zijn al ruim veertien jaar de norm binnen de (semi-)publieke sector. Al sinds 2009 geldt het 'pas toe of leg uit' regime volgens de lijst van het Forum Standaardisatie. Dat wordt onder meer voorgeschreven in de Instructie rijksdienst bij aanschaf ICT-diensten of ICT-producten voor ministeries en uitvoeringsorganisaties. De verplichting geldt ook voor medeoverheden, zoals gemeenten, provincies en waterschappen.
Meer keuzevrijheid in leveranciers
In de sessie ‘Alles over standaardisatie’, tijdens de Strategische Conferentie van Centric op 30 november, vertelt voorzitter Larissa Zegveld van het Forum Standaardisatie meer over open standaardisatie. “Voor een veilige, inclusieve en kansrijke digitale samenleving zijn open standaarden een voorwaarde.”
Wat nu precies een open standaard is, legt Zegveld uit aan de zaal. Er zijn dan geen hindernissen op het terrein van intellectueel eigendomsrecht, er zijn voldoende inspraakmogelijkheden voor stakeholders tijdens (door)ontwikkeling van de standaard, de nodige documentatie is laagdrempelig beschikbaar en de onafhankelijkheid en duurzaamheid van de standaardisatieorganisatie zijn verzekerd. “Open standaarden leiden tot meer keuzevrijheid in IT-leveranciers voor de overheden.”
Toetsing
Het Forum zelf ontwikkelt geen open standaarden, maar toetst standaarden die worden aangemeld. Wanneer een aangemelde standaard voldoet aan de basiscriteria, volgt de daadwerkelijke toetsingsprocedure. Een standaard wordt getoetst op toegevoegde waarde, openheid van het standaardisatieproces, draagvlak en of de opname van de standaard adoptie ervan bevordert.
De toetsingsprocedure gebeurt door expertonderzoek, openbare consultatie en advisering door de Stuurgroep Open Standaarden aan het Forum Standaardisatie. Het Forum Standaardisatie legt de standaard uiteindelijk voor aan het OBDO voor besluitvorming. Het hangt per open standaard af welke aanbeveling of verplichting er geldt. De adviescommissie kan een standaard aanbevelen of verplichten via het ‘pas toe of leg uit’ principe. Deze verplichting kan nog worden versterkt met een streefbeeldafspraak of tot wettelijke verplichting. Die laatste verplichting wordt nog niet heel veel gebruikt. Een voorbeeld is de HTTPS-standaard, die wettelijk verplicht is voor alle publiek toegankelijke overheidswebsites en webapplicaties.
In de eerdere plenaire sessie werd vanuit de zaal geopperd of er niet wat van de 140 standaarden uit het raam gegooid kunnen worden. Zegveld snapt het gevoel. Het Forum kijkt naar de doorontwikkeling en transitie van open standaarden. Dat betekent dat standaarden die zijn uitgewerkt ook van de lijst zakken, om uiteindelijk in een archief terechtkomen.
Hoe zit het met StUF?
Vanuit de zaal ontstonden verschillende discussies over de standaarden waar gemeenten mee werken. Wat is de samenhang precies tussen het Forum Standaardisatie en het College voor Dienstverleningszaken? “Die laatste is vooral gericht op gemeenten, wij op de hele overheid”, legt Zegveld uit. “De volgende stap is dat we samen op één lijn komen, meer eendrachtig samenwerken.”
Waarom is er nog steeds een ‘pas toe, leg uit’ verplichting voor het Standaard Uitwisseling Formaat (StUF), terwijl we steeds meer werken met API’s, vraagt een van de gemeentepartners. Iemand anders stelt dat StUF alleen werkt als er geen dialecten zijn. Die zijn er nu wel, ook Centric ‘spreekt’ met een dialect. “Soms zijn er dialectverschillen tussen leveranciers, daarom halen we altijd de VNG erbij”, legt productmanager Datamanagement Jacob Versteeg uit. “Het is complex. Als Centric moeten we ons conformeren aan wat het Forum Standaardisatie of het College Dienstverleningszaken heeft vastgesteld. Onder invloed van Haal Centraal als belangrijke aanjager hebben we het werken met API’s in de breedte omarmd. Wij, en andere leveranciers in de markt, moeten het landschap vernieuwen, het ook koppelen met applicaties. Het kost veel tijd om een heel landschap te vernieuwen. We zitten in een transitieperiode. Het is onze opdracht is om klanten mee te nemen in de transitie naar een nieuwe standaard. Wij ondersteunen onze klanten hier zoveel mogelijk bij door de huidige standaarden te onderhouden (continuiteit) en nieuwe standaarden toe te passen waar dat kan”
Adoptie van standaarden
Een voorbeeld van een standaard die nu moet worden geadopteerd is de Gemeentelijke Basisprocessen Inkomen (GBI). Deze is inmiddels is vastgesteld en moet dienstverlening op het gebied van inkomenszekerheid verbeteren. Het wordt nu al gebruikt door de gemeente Haarlem. Hoe zorg je er nu voor dat andere gemeenten het ook gaan gebruiken? Kun je standaarden bijvoorbeeld afdwingen? Een goed voorbeeld daarvan is de invoering van de zorgstandaarden via het CAK, stelt een van de deelnemers aan de sessie. “Iedereen moest wel mee. Het werd opgelegd vanuit wetgeving. Dat zorgde voor versnelling.”
Maar Common Ground en Haal Centraal worden juist vanuit onderen gevoed, vult Versteeg aan.“Dat kost tijd en investering. Belangrijk is dat er goede sturing is vanuit een grote groep gemeenten.”
Toch werkt versnelling van de adoptie van een standaard niet door het af te dwingen, is men het eens in de zaal. “Je wil dat het geaccepteerd wordt. Dat gebeurt alleen als je ziet dat het effect heeft op hoe de inwoner wordt bediend. Als je kan laten zien wat de voordelen zijn van de standaarden gaan gemeenten wel mee.” De algehele conclusie: adoptie van nieuwe standaarden kost tijd. “We moeten elkaar overtuigen dat we dezelfde kant op willen”, stelt Versteeg. “Centric kan daarbij een rol spelen. We hebben elkaar nodig.”
