Hoe kunnen markt en overheid samen innoveren om tot een betere uitvoering te komen? Dat was de centrale vraag tijdens deze sessie die een ‘doorstart’ was van een vergelijkbare sessie op het iBestuur Congres 2023. Sessieleiders Ben Bervoets (businessunit manager Belastingen Centric) en Ruark Kroon (portfoliomanager VNG Realisatie) waren daar als young professionals uitgenodigd om mee te discussiëren. Dat smaakte naar meer.
Meer samenwerken, meer samen ontwikkelen. Door aan de voorkant de krachten te bundelen kunnen markt en overheid producten ontwikkelen die beter aansluiten op het ICT-landschap. Maar hoe dan? “Misschien moet de overheid de IT-bedrijven gewoon maar nationaliseren,” stelt Kroon gekscherend voor. Om te vervolgen met een serieuze vraag. “Heeft de overheid wel genoeg kennis in huis om een gelijkwaardige partner te zijn bij IT-vraagstukken? Als je samenwerkt veronderstel je een zelfde niveau. Ik constateer dat er veel verschillen zijn in kennisniveau; verschillen tussen gemeenten onderling en verschillen ten opzichte van de marktpartijen.” “Dat kennisverschil is op zich logisch, waar het om gaat is of je gelijkwaardig bent als gesprekspartner,” merkt een van de sessiedeelnemers op. “Als inkoper is je ruimte beperkt. Er is wet- en regelgeving, er is een bepaald aantal aanbieders, je doet een marktverkenning, maakt je vraag steeds specifieker; maar dat werkt alleen als de verwachtingen aan de voorkant duidelijk besproken zijn tussen vrager en leverancier.”
Standaardisering noodzakelijk
“300 van de 342 gemeenten hebben niet voldoende kennis en expertise om een goede aanbestedingspartner te zijn voor de markt,” constateert ook John van Dijk van het Kenniscentrum Markt en Overheid van de VNG. “Daardoor kunnen we de markt niet voldoende in hun kracht zetten. Jammer, want gemeenten hebben op zich baat bij marktwerking bij softwareaanbestedingen. ” “Is dat zo”, vraagt Ben Bervoets zich af. “Ik zie dat gemeenten vooral de dupe zijn van de grote gemeenten die vaak dominant zijn in hun producteisen.” “Daar wreekt zich het gebrek aan samenwerking tussen gemeenten,” meent Sebastiaan van ’t Erve, burgemeester van gemeente Lochem en de nieuwe voorzitter van de Gebruikersvereniging Centric. “Ik doe daarom een beroep op het bestuurlijk leiderschap binnen gemeenten. Organiseer die samenwerking, bijvoorbeeld regionaal. Maak duidelijk dat standaardisering noodzakelijk is; als je eenzijdig te specifieke producteisen stelt belemmer je samenwerking.”
Vasthoudendheid
Bervoets gooit de knuppel in het hoenderhok: “De paspoortafgifte is overal hetzelfde, toch doet elke gemeente dat volgens haar eigen proces. Als ik dan naar mijn domein - belastingen - kijk zie ik dat het wel degelijk anders kan; bij GBLT (belastingsamenwerking van gemeenten en waterschappen) heeft men de handen ineen geslagen in de ontwikkeling van een landelijke standaard.” Zonder weerstand ging dat zeker niet, ook hier moest men eerst af van het idee dat het eigen onderscheidende vermogen onmisbaar was, maar uiteindelijk wint het besef dat een gezamenlijke standaard in het belang is van de afzonderlijke en de gezamenlijke organisaties én van Nederland. Overigens kent de koepel voor burgerzaken ook standaarden, maar ondanks dat blijven gemeenten vaak doorgaan met het eigen maatwerk. Hoe je dat omdraait? Vasthoudendheid, dat is de succesfactor om de beweging de andere kant op de duwen. Erop blijven wijzen dat samen ontwikkelen en standaardiseren in het belang van het grotere geheel is en bovendien goedkoper. Als iedereen ziet dat het werkt, breidt het zich als een olievlek uit. “Noteer de lessen die geleerd zijn van GBLT en deel ze met alle partijen,” adviseert Van t Erve. Nog een tip voor burgerzaken: ga met de drie grote leveranciers om de tafel en schrijf samen de 80 procent standaard op, dan ben je al een eind op weg. Klinkt verstandig, maar volgens Bervoets ontbreekt het daartoe aan intrinsieke motivatie bij de betreffende organisaties. “Bij GBLT gaat het om een relatief kleine groep organisaties die je op één lijn moet krijgen. Als het over paspoorten gaat heb je met al die 342 gemeenten te maken. Nogmaals: het vereist leiderschap binnen gemeenten dat zegt: we gaan dit zo doen.”
NIS2-richtlijn
Want over één ding is de hele zaal het eens: de markt heeft de gemeente nodig voor een
goede productontwikkeling. Waarbij als het aan John van Dijk ligt aan bepaalde zaken niet getornd wordt. “Bij een samenwerking markt-overheid mag nooit geconcurreerd worden op informatiebeveiliging, standaardprocessen en gegevensuitwisseling. Dat moeten we richting de markt niet accepteren.” Bij het woord informatiebeveiliging gaan de ogen automatisch richting Van ’t Erve wiens gemeente Lochem in 2019 landelijk nieuws werd vanwege een omvangrijke hack. “De vraag wie uiteindelijk de verantwoordelijkheid draagt voor cybersecurity, wordt met de komst van de Network and Information Security directive (of NIS2-richtlijn) duidelijk: de bestuurder is verantwoordelijk. Dat maakt het nog urgenter dat je ervoor moet zorgen dat je standaarden kloppen.”
Versterking collectieve inkoop
En daarmee zijn we weer terug bij het belang van een goede samenwerking; de bestuurder is immers voor een groot deel afhankelijk van de leverancier, maar ook van z’n eigen IT-organisatie. En de IT-organisatie is als het goed is afhankelijk van de inhoudsdeskundigen; de collega’s van de ambtelijke organisatie hebben de kennis om aan de collega’s van de IT-organisatie te beschrijven wat er nodig is om het werk goed te doen. De IT-afdeling kan dat vertalen naar een goede aanbesteding. Maar doe dat niet alleen bepleit Van Dijk tot slot. “Binnen de Gemeenschappelijke Gemeentelijke Uitvoering hebben we de propositie ‘versterking collectieve inkoop’. Voor elke gemeente zijn er kansen en behoeften. Maar alleen door collectief kennis en kunde te organiseren komen we samen met de markt tot innovatie, informatieveiligheid en betaalbaarheid.”
